VAI TRO` CU?A VIE^~N THO^NG TRONG PHA"T TRIE^?N QUO^"C GIA

Luan Ho Trieu <[email protected]>
Sep 29, 1994
Version 1.0

MU.C LU.C

1. Da^~n NHa^.p

2. Va`i Kha'i Nie^.m Co+ Ba?n

3. A?nh Hu+o+?ng Cu?a Vie^~n Tho^ng Tre^n Va(n Ho'a va` Xa~ Ho^.i

4. Vie^~n Tho^ng va` Pha't Trie^?n Kinh Te^'

5. Nhu+~ng Kho' Kha(n Tru+o+'c Ma('t

6. Mu.c Tie^u Da`i Ha.n: Mo^.t He^. Tho^'ng Vie^~n Tho^ng Hu+~u Hie^.u

7. Ke^'t Lua^.n

GHI CHU'

Ta`i Lie^.u Tham Kha?o

1. Da^~n NHa^.p

Nga`y nay, chu'ng ta thu+o+`ng no'i ve^` sie^u lo^. tho^ng tin, nhu+~ng ma.ng lu+o+'i vie^~n tho^ng ta^n ky` pho^'i ho+.p ky~ thua^.t ma'y ti'nh ddie^.n tu+? tinh vi trong vie^.c tho?a ma~n nhu ca^`u tho^ng tin dda.i chu'ng. Ngoa`i ra, nhu ca^`u tho^ng tin co`n tro+? tha`nh quan ye^'u trong vie^.c pha't trie^?n quo^'c gia\. Ho+n mu+o+`i na(m tru+o+'c, Hie^.p Ho^.i Vie^~n Tho^ng Quo^'c Te^' (International Telecommunication Union hay la` ITU) dde^` ra mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng ti? mi? kha? thi ca^`n trong nhu ca^`u pha't trie^?n quo^'c gia (ITU, 1983). Maitland (1984) cu~ng ke^u go.i ca'c quo^'c gia cha^.m tie^'n the^m u+u tie^n cho vie^.c pha't trie^?n nga`nh vie^~n tho^ng va` qua? quye^'t ra(`ng trong su+. pha't trie^?n khoa ho.c ky~ thua^.t ddu+o+ng tho+`i kho^ng ke^' hoa.ch pha't trie^?n quo^'c gia na`o ddu+o+.c xem la` toa`n ve.n va` hu+~u hie^.u ne^'u kho^ng co' ke^' hoa.ch u+u tie^n mo+? ro^.ng vai tro` cu?a vie^~n tho^ng. Nhi`n la.i, nhu+~ng lo+`i ke^u go.i tre^n kho^ng co' gi` qua' dda'ng: su+. hie^.n die^.n cu?a ca'c di.ch vu. vie^~n tho^ng nhu+ ddie^.n thoa.i, ddie^.n thu+ la`m gia ta(ng na(ng sua^'t ca'c xi' nghie^.p ky~ nghe^. va` co+ so+? thu+o+ng ma.i cu?a quo^'c gia va` giu'p ne^`n kinh te^' quo^'c gia pha't trie^?n ma.nh ho+n. Nga^n Ha`ng The^' Gio+'i (World Bank) xem vie^~n tho^ng, du` kho^ng la` mo^.t dda^`u ma'y ke'o, nhu+ng la` mo^.t trong nhu+~ng ba'nh xe cu?a toa ta`u kinh te^' giu'p no' ddi le^n de^~ da`ng (World Bank, 1994).

No'i cho ro^'t ra'o, ca'c ky~ thua^.t vie^~n tho^ng do con ngu+o+`i ta.o ra\. Loa.i tru+` nhu+~ng a'p du.ng ta'c ha.i trong qua^n su+. , vie^~n tho^ng nha(`m mu.c ddi'ch phu.c vu. con ngu+o+`i\. No' giu'p con ngu+o+`i vu+o+.t nhu+~ng nga(n tro+? ddi.a ly' dde^? tho^ng ca?m nhau ho+n cu~ng nhu+ bo^? tu'c kie^'n thu+'c la^~n nhau\. Tu+` ddo' con ngu+o+`i co' kie^'n thu+'c ho+.p tho+`i dda^`y ddu? ca^`n trong nhu+~ng quye^'t ddi.nh ho+.p ly' ddu'ng lu'c. Nhu+ the^', ne^'u nga`nh vie^~n tho^ng pha't trie^?n ddu'ng mu+'c, xa~ ho^.i se~ ha`i ho`a va` tie^'n bo^. ho+n.

Ca'c nu+o+'c cha^.m tie^'n va^~n chu+a dda^`u tu+ va` pha't trie^?n ddu'ng mu+'c nga`nh vie^~n tho^ng. Chi? rie^ng ve^` ddie^.n thoa.i, ca'c nu+o+'c cha^.m tie^'n co' trung bi`nh 6 ddie^.n thoa.i tre^n 1000 da^n va`o na(m 1990; ti? so^' na`y qua' khie^m nhu+o+.ng so vo+'i 442 cho mo^~i 1000 da^n ta.i ca'c quo^'c gia pha't trie^?n (World Bank, 1994:Table 1.3). Vie^.t Nam co' ti? so^' tha^'p ho+n nu+~a\. Ti'nh dde^'n tha'ng 6 na(m 1994 ta.i Vie^.t Nam da^n ta co' khoa?ng 3 ddie^.n thoa.i cho 1000 da^n (Viet Nam News Digest, 1994a:75-76).

Nga`nh vie^~n tho^ng pha't trie^?n cha^.m vi` ca'c ly' do kinh te^', khoa ho.c ky~ thua^.t va` ngay ca? chi'nh tri. qua vie^.c qua?n tri. con ngu+o+`i (xin xem tin ve^` vie^.c ca^'m du`ng ca'c ddi~a ba('t so'ng tu+` ve^. tinh trong Vietnam News Digest, 1994b: 35, 130).

Ba`i na`y ddu+o+.c gio+'i ha.n trong ca'c va^'n dde^` khoa ho.c ky~ thua^.t va` kinh te^' cu?a vie^~n tho^ng ne^n chu'ng ta se~ kho^ng dda`o sa^u ca'c khi'a ca.nh chi'nh tri. cu?a nga`nh vie^~n tho^ng. Trong pha^`n ke^' chu'ng ta se~ nha('c la.i va`i kha'i nie^.m ca(n ba?n cu?a tho^ng tin, le^. thuo^.c ve^` tho^ng tin cu?a ca'c quo^'c gia cha^.m tie^'n, vie^~n kie^'n con ngu+o+`i trong ca'c he^. tho^'ng tho^ng tin kha'c nhau cu~ng nhu+ vai tro` cu?a vie^~n tho^ng trong vie^.c mo+? mang vie^~n kie^'n con ngu+o+`i\. Ngoa`i ra, su+. pha't trie^?n ky~ thua^.t vie^~n tho^ng co' a?nh hu+o+?ng dde^'n va(n ho'a va` xa~ ho^.i; va^'n dde^` na`y se~ ddu+o+.c ba`n trong pha^`n ba cu?a ba`i vie^'t. Xu+? du.ng ca'c tie^'n bo^. trong nga`nh vie^~n tho^ng trong vie^.c mu+u ca^`u pha't trie^?n kinh te^' la` mo^'i quan ta^m lo+'n trong ca'c ke^' hoa.ch pha't trie^?n nga`nh na`y; va^'n dde^` na`y se~ ddu+o+.c ba`n trong pha^`n bo^'n. Pha^`n na(m se~ la` mo^.t va`i ne't cha^'m pha' kha? kie^'n ve^` nhu+~ng tro+? nga.i tru+o+'c ma('t khi mo+? mang nga`nh vie^~n tho^ng ta.i Vie^.t Nam trong tu+o+ng lai\. Pha^`n sa'u se~ no'i ve^` ca'c ye^'u to^' ca(n ba?n cu?a mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng hu+~u hie^.u ca^`n thie^'t cho vie^.c pha't trie^?n kinh te^' trong da`i ha.n. Pha^`n sau cu`ng se~ to'm ta('t nhu+~ng ddie^?m chi'nh dda~ lu+o+.c qua trong ba`i vie^'t.

2. Va`i Kha'i Nie^.m Co+ Ba?n

Tho^ng tin

Theo nghi~a he.p, tho^ng tin la` su+. truye^`n ba' tin tu+'c giu+~a i't nha^'t hai ngu+o+`i hay la` hai nho'm ngu+o+`i\. Theo nghi~a na`y, tho^ng tin ga^`n vo+'i truye^`n tin.

Nga`y nay, tho^ng tin mang mo^.t y' nghi~a ro^.ng ho+n. Tho^ng tin bao go^`m vie^.c tha^u tha^.p, xu+? ly', lu+u tru+~ va` truye^`n ba' tin tu+'c dde^? bie^'n chu'ng tha`nh nhu+~ng du+~ kie^.n co' lo+.i i'ch kinh te^'.

Theo nghi~a ro^.ng tre^n, tho^ng tin ra^'t quan tro.ng trong vie^.c ddie^`u ho+.p sa?n xua^'t ha`ng ho'a va` di.ch vu.\. Ta.i 11 quo^'c gia o+? A' Cha^u, vai tro` quan tro.ng cu?a nhu+~ng dda^`u tu+ va`o ky~ thua^.t tho^ng tin (information technology) trong ta(ng gia sa?n xua^'t dda~ ddu+o+.c chu+'ng minh (Information Week, 1994)\.

Ngoa`i ra, nhu+~ng nhu ca^`u tho^ng tin hie^.n dda.i cu~ng mo+? ra mo^.t thi. tru+o+`ng no+i ddo' ngu+o+`i ta co' the^? mua va` ba'n tin tu+'c cu~ng nhu+ ca'c nhu lie^.u va` cu+o+ng lie^.u du`ng trong tho^ng tin. Trong cuo^.c ca'ch ma.ng tin ho.c hie^.n ta.i, thi. tru+o+`ng na`y ddang pha't trie^?n ma.nh me~.

Le^. thuo^.c tho^ng tin

Su+. pha't trie^?n cu?a thi. tru+o+`ng tin tu+'c (information market) song song vo+'i ca'c tie^'n bo^. ve^` tin ho.c va` vie^~n tho^ng dda(.t ca'c quo^'c gia ke'm mo+? mang tru+o+'c mo^.t kho' kha(n mo+'i, ddo' la` su+. le^. thuo^.c tho^ng tin (information dependency) va`o ca'c quo^'c gia ky~ nghe^..

Tha`nh co^ng hay tha^'t ba.i cu?a ca'c quo^'c gia cha^.m tie^'n trong vie^.c gia nha^p thi. tru+o+`ng tin tu+'c va` gia~m thie^?u su+. le^. thuo^.c tho^ng tin tu`y thuo^.c va`o:

Ca^`n nha^'n ma.nh la` dde^? pha't trie^?n, mo^.t quo^'c gia kho^ng the^? khu+o+'c tu+` nha^.p cuo^.c va`o thi. tru+o+`ng tin tu+'c na`y vi` trong tu+o+ng lai ca'c ta'c nha^n kinh te^' trong quo^'c gia dde^`u ca^`n tin tu+'c o+? ta^`m mu+'c quo^'c te^' mo+'i co' the^? ca.nh tranh mua ba'n tre^n thi. tru+o+`ng the^' gio+'i, ca'i dda^`u ta`u cu?a vie^.c pha't trie^?n kinh te^' (World Bank, 1994; Krueger, 1983).

Vie^~n kie^'n con ngu+o+`i

Vie^~n tho^ng giu'p chu'ng ta tha^u tha^.p ca'c du+~ kie^.n quan tro.ng ve^` kinh te^', thu+o+ng ma~i, ddi.a ly', thi. tru+o+`ng ca^`n thie^'t trong ca'c quye^'t ddi.nh kinh te^' ha`ng nga`y nhu+ sa?n xua^'t va` pha^n pho^'i ha`ng ho'a, di.ch vu..

Vie^~n tho^ng co`n giu'p pha't huy vie^~n kie^'n con ngu+o+`i (Lerner, 1976). Theo Lerner, vie^~n kie^'n la` kha? na(ng cu?a con ngu+o+`i co' ta^`m nhi`n xa ho+n kha? na(ng tri' tu.e^ gio+'i ha.n vi` mo^i tru+o+`ng sinh so^'ng ho.c ho?i ha.n he.p ha^`u co' the^? tho^ng ca?m va``tha^u tha^.p kinh nghie^.m cu?a nhu+~ng ngu+o+`i kha'c va` tu+` ddo' tha^~m ddi.nh chi'n cha('n ve^` tu+o+ng lai\. Con ngu+o+`i la` mo^.t ye^'u to^' quan tro.ng trong vie^.c pha't trie^?n quo^'c gia (Nguye^~n DDa(ng Tie^'n, 1994:238) va` vie^~n kie^'n ca^`n cho su+. pha't trie^?n con ngu+o+`i\.

Vie^~n kie^'n con ngu+o+`i thu+o+`ng bi. thui cho^.t trong mo^.t he^. tho^'ng tho^ng tin ha.n che^' dde^'n tu+` su+. nghe`o na`n cu?a nga`nh vie^~n tho^ng ta.i ca'c quo^'c gia cha^.m tie^'n. Mo^.t he^. tho^'ng thro^ng tin ha.n che^' cu~ng co' the^? dde^'n tu+` nhu+~ng chi'nh sa'ch qua?n tri. con ngu+o+`i sai la^`m [1] trong mo^.t quo^'c gia co' ddu? kha? na(ng kinh te^' va` ky~ thua^.t; thi' du. Lie^n Bang So^ Vie^'t thuo+? tru+o+'c. Ta.i ca'c quo^'c gia vu+`a cha^.m tie^'n vu+`a theo the^? che^' ddo^.c ta`i thi` vie^~n kie^'n con ngu+o+`i ca`ng bi. thui cho^.t tra^`m tro.ng.

Con ddu+o+`ng duy nha^'t co`n la.i cho ca'c nu+o+'c ca^`n pha't trie^?n la` con ddu+o+`ng pha't huy vie^~n kie^'n ca' nha^n, tu+'c la` pha't trie^?n con ngu+o+`i\. Vie^~n tho^ng ddo'ng vai tro` quan tro.ng trong vie^.c na`y.

3. A?nh Hu+o+?ng Cu?a Vie^~n Tho^ng Tre^n Va(n Ho'a va` Xa~ Ho^.i

Theo To^n Da^.t Tie^n, da^n su+. cu?a mo^.t quo^'c gia nhu+ mo^.t na('m ca't ro+`i ra.c. Muo^'n pha't trie^?n quo^'c gia, da^n su+. ca^`n tho^'ng nha^'t la.i.

Nhu+ dda~ no'i tre^n va` trong ghi chu' 1, va` ne^'u ti`m hie^?u the^m ve^` su+. tha^'t ba.i cu?a con ddu+o+`ng " duy y' chi' ta^.p the^?" o+? Lie^n Bang So^ Vie^'t, DDo^ng A^u va` Trung Hoa, chu'ng ta se~ nhi`n nha^.n con ddu+o+`ng duy nha^'t co`n la.i dde^? kho^'i da^n su+. dda nguye^n ke^'t ho+.p la.i la` mo+~ ro^.ng ma.ng lu+o+'i tho^ng tin dde^'n da^n su+., trong ddo' vie^.c pha't trie^?n va` xu+? du.ng ddu'ng dda('n he^. tho^'ng vie^~n tho^ng giu+~ vai tro` chi'nh ye^'u\.

Tuy nhie^n, vie^.c pha't trie^?n nga`nh vie^~n tho^ng co' nhu+~ng pha?n u+'ng ngu+o+.c tre^n va(n ho'a va` xa~ ho^.i ca^`n lu+u ta^m ddu'ng mu+'c.

Ba^y gio+`, chu'ng ta thu+? xe't ca'c a?nh hu+o+?ng va(n ho'a va` xa~ ho^.i cu?a vie^~n tho^ng khi nha^n lu+.c va` ha. ta^`ng co+ so+? trong nga`nh vie^~n tho^ng ddu+o+.c thie^'t ke^' dda^`y ddu? va` xu+? du.ng hu+~u hie^.u\.

Xa~ Ho^.i Xu+a va` Nay

Nga`y xu+a, mo^.t vu+o+ng trie^`u chi? ca^`n dda`o ta.o hay tuye^?n cho.n mo^.t so^' i't ngu+o+`i ta`i, mang ho. va`o trie^`u ddi`nh no+i ho. tham kha?o y' kie^'n la^~n nhau va` la` co^' va^'n hay qua^n su+ cho vua trong chi'nh su+.\. Ca'c quan la.i trong trie^`u ddi`nh la`m vie^.c ga^`n nhu+ ba'n tho+`i va` kha? na(ng kho^ng ddu+o+.c khai tha'c ddu'ng mu+'c vi` su+. cha^.m tre^~ tin tu+'c dde^'n tu+` nhu+~ng ddi.a phu+o+ng xa\. Ne^'u ddu+o+.c cu+? ddi tra^'n giu+~ mo^.t vu`ng na`o, kha? na(ng ca'c quan ddu+o+.c xu+? du.ng trong vo`ng ddi.a phu+o+ng ddo' tho^i\.

Nga`y nay, vie^~n tho^ng co' the^? giu'p mo^.t quo^'c gia tuye^?n lo.c, ke^'t ho+.p va` ddie^`u ddo^.ng nhu+~ng ngu+o+`i co' kha? na(ng trong va` ngoa`i nu+o+'c mo^.t ca'ch nhanh cho'ng. Nho+` the^', tro+? nga.i trong la~nh vu+.c na`o ddo' cu?a mo^.t quo^'c gia se~ ddu+o+.c gia?i quye^'t nhanh cho'ng tru+o+'c khi tro+? ne^n tra^`m tro.ng va` ta'c ha.i ca'c la~nh vu+.c kha'c.

Nga`y xu+a, du+o+'i su+. tho^'ng tri. cu?a ca'c la~nh chu'a phong kie^'n, da^n su+. bi. bi.t ma('t, quo^'c gia chi.u ca?nh be^' mo^n to?a ca?ng tru+o+'c ca'c trie^`u lu+u tu+ tu+o+?ng va` kie^'n thu+'c tie^'n bo^. cu?a the^' gio+'i be^n ngoa`i\. Kho^ng may ho+n ne^'u da^n su+. cu?a mo^.t quo^'c gia bi. e'p buo^.c cha^'p nha^.n mo^.t y' thu+'c he^. ddo^.c ddoa'n, mo^.t he^. tho^'ng tho^ng tin ha.n che^' loan truye^`n tin tu+'c sai la.c va` nhu+~ng ddi.nh kie^'n thie^n le^.ch. Nhu+~ng y' kie^'n mo+'i la. hay ddo^'i nghi.ch bi. nha^.n chi`m, kho^ng ddu+o+.c loan truye^`n va` tha?o lua^.n ro^.ng ra~i2\.

Nga`y nay, phu+o+ng ca'ch cai tri. nhu+ the^' kho' to^`n ta.i du+o+'i su+. pha't trie^?n cu?a nga`nh vie^~n tho^ng. Ho+n nu+~a, vie^~n tho^ng giu'p da^n su+. cu?a mo^.t quo^'c gia bie^'t ddu+o+.c nhu+~ng ca'ch nhi`n kha'c nhau ve^` ca'c va^'n dde^` lie^n quan dde^'n cuo^.c so^'ng ha`ng nga`y hay ca'c va^'n na.n cu?a quo^'c gia\. Vie^~n tho^ng ki'ch thi'ch ngu+o+`i da^n tham gia tha?o lua^.n, tham kha?o du+~ kie^.n va` tu+` ddo' cho.n mo^.t gia?i pha'p to^'t nha^'t cho quo^'c gia\.

Nhu+~ng Cu' So^'c Va(n Ho'a

Pha't trie^?n vie^~n tho^ng co' the^? ta.o ra nhu+~ng cu' so^'c va(n ho'a (cultural shocks) trong xa~ ho^.i: vie^~n tho^ng mang ca'c ne^`n va(n ho'a kha'c nhau dde^'n ga^`n nhau; nhu+ng cu~ng la`m nhie^`u ca' nha^n trong xa~ ho^.i ca?m tha^'y ngo^.t nga.t khi ca'c thang gia' tri. cu?a va(n ho'a ngoa.i quo^'c kha'c ca'i cu?a mi`nh.

Kha? na(ng u+'ng xu+? tru+o+'c nhu+~ng cu' so^'c va(n ho'a tu`y thuo^.c va`o mo^~i ca' nha^n. Ba^'t ho`a trong xa~ ho^.i xa?y ra khi co' ngu+o+`i cha^'p nha^.n, co' ngu+o+`i cho^'i bo?, co' nhu+~ng tha^~m ddi.nh pha'n ddoa'n kha'c nhau ve^` ca'c tin tu+'c, hi`nh a?nh, du+~ kie^.n ma` nga`nh vie^~n tho^ng mang dde^'n.

Ne^'u chu'ng ta xu+? du.ng ca'c tie^'n bo^. vie^~n tho^ng, da^n su+. se~ tra~i qua nhie^`u cu' so^'c va(n ho'a va` nhu+~ng dao ddo^.ng xa~ ho^.i\. Su+. sa ddo.a hay tha ho'a cu?a mo^.t so^' ngu+o+`i trong xa~ ho^.i kho' tra'nh kho?i\.

Ne^'u may ma('n ho+n, dda so^' da^n su+. sa(~n sa`ng thay ddo^?i tha'i ddo^. dde^? tie^'p thu va` ho`a ho+.p vo+'i ca'c ne^`n va(n ho'a xa la.\. Tru+o+`ng ho+.p na`y cu~ng co' kho' kha(n vi` ta^`m mu+'c thay ddo^?i tu+` ca'c giai ta^`ng trong xa~ ho^.i kho^ng ddo^`ng bo^.\.

Trong ca? hai tru+o+`ng ho+.p ne^u tre^n, he^. tho^'ng vie^~n tho^ng ca^`n ho^~ tro+. ca'c cuo^.c ba`n ca~i tha?o lua^.n i'ch lo+.i dde^? gia~m thie^?u ta'c ha.i cu?a ca'c cu' so^'c va(n ho'a\. Nhu+~ng chuye^n gia trong nga`nh vie^~n tho^ng thu+o+`ng co' hai tra'ch vu. quan tro.ng trong giai ddoa.n na`y :

Ca'c tin tuye^?n lo.c na`y ddo'ng go'p va`o kho^'i kie^'n thu+'c chung cu?a xa~ ho^.i\. Chu'ng se~ ddu+o+.c du`ng trong ca'c cuo^.c tha?o lua^.n va` tham kha?o ca^`n thie^'t cho su+. ke^'t ho+.p va` ho+.p ta'c cu?a kho^'i da^n su+. dda nguye^n trong tu+o+ng lai\.

Sau ddo' la` vie^.c die^~n di.ch ca'c tin tu+'c du+~ kie^.n dda~ ddu+o+.c tuye^?n lo.c\. Vie^.c na`y ca^`n su+. ho+.p ta'c cu?a ca'c chuye^n gia trong nhu+~ng nga`nh kha'c vi` no' ddo`i ho?i ca'c kie^'n thu+'c chuye^n nga`nh ddu+o+.c ca^.p nha^.t thu+o+`ng xuye^n\.

DDe^? chu toa`n ca'c tra'ch vu. tre^n nha(`m gia~m thie^?u nhu+~ng ta'c ha.i cu?a ca'c cu' so^'c va(n ho'a trong xa~ ho^.i, chu'ng ta ca^`n mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng hu+~u hie^.u\.

4. Vie^~n Tho^ng va` Pha't Trie^?n Kinh Te^'

Mu.c tie^u cu?a pha't trie^?n kinh te^' la` mu+u ca^`u ha.nh phu'c cho da^n su+. trong mo^.t quo^'c gia\. Theo Maslow (1954) ngu+o+`i da^n ddu+o+.c ha.nh phu'c khi:

Trong tie^'n tri`nh pha't trie^?n kinh te^', ca'c quo^'c gia cha^.m tie^'n thu+o+`ng dda(.t tro.ng ta^m va`o vie^.c khai tha'c su+'c ma.nh kinh te^' co' sa(~n trong nu+o+'c, tu+'c la` kie^?m soa't va` xu+? du.ng ca'c nguo^`n na(ng lu+o+.ng, ta`i nguye^n thie^n nhie^n cu~ng nhu+ nguo^`n lao ddo^.ng ba?n xu+' dde^? sa?n xua^'t va` tho?a ma~n nhu+~ng nhu ca^`u va^.t cha^'t cu?a ngu+o+`i da^n tu+'c la` mu.c tie^u thu+' (v) trong tie^'n tri`nh pha't trie^?n ne^u tre^n. Trong giai ddoa.n na`y, vie^~n tho^ng giu+~ mo^.t vai tro` quan tro.ng.

Nhu+ng, bie^'n ddo^?i su+. ta^.n du.ng ca'c su+'c ma.nh kinh te^' tha`nh ha.nh phu'c cu?a ngu+o+`i da^n, tu+'c la` mu.c tie^u (v) cu`ng vo+'i ca'c mu.c tie^u tu+` (i) dde^'n (iv), la` mo^.t tie^'n tri`nh nhie^u khe^ va` kho' kha(n. Nhu+ trong Kinh Tha'nh co' no'i la` con ngu+o+`i kho^ng pha?i chi? so^'ng ba(`ng ba'nh ma` tho^i3 . Trong giai ddoa.n na`y, vie^~n tho^ng giu+~ vai tro` quan tro.ng ho+n nu+~a\.

Sau dda^y chu'ng ta thu+?ba`n ve^`vai tro` cu?a vie^~n tho^ng trong tie^'n tri`nh na`y\.

Vie^~n tho^ng va` khai tha'c su+'c ma.nh kinh te^'

Vie^~n tho^ng giu'p ca'c quo^'c gia ddang pha't trie^?n xa'c minh su+'c ma.nh kinh te^' va` nha^.n cha^n vi. tri. kinh te^' cu?a mi`nh tre^n co^.ng ddo^`ng kinh te^' the^' gio+'i\. Thi' du. : vie^~n tho^ng giu'p kha'm pha' nhu+~ng nguo^`n ta`i nguye^n thie^n nhie^n mo+'i qua ca'c hi`nh a?nh tha(m do` tu+` ve^. tinh truye^`n xuo^'ng; vie^~n tho^ng giu'p ddo+~ trong vie^.c ti`m hie^?u ca'c thi. tru+o+`ng mo+'i cu~ng nhu+ tho^ng tin nhanh le. ve^` cung ca^`u va` gia' ca? cu?a ca'c ha`ng ho'a hay nguye^n sa?n pha^?m, hay su+. thay ddo^?i ca'c tha`nh pha^?m sao cho phu` ho+.p vo+'i ca'c thi. hie^'u thay ddo^?i nhanh cho'ng cu?a ngu+o+`i tie^u thu. trong ca'c thi. tru+o+`ng mo+'i cu~ng nhu+ cu~\.

Vie^~n tho^ng gia~m thie^?u ca'c kho' kha(n trong giao thu+o+ng cu?a ca'c quo^'c gia, trong vie^.c ddie^`u ddo^.ng pho^'i tri' nha^n va^.t lu+.c trong sa?n xua^'t hay vie^.c kie^?m lu+u ha`ng ho'a tie^`n te^.\.

Vie^~n tho^ng ca`ng quan tro.ng ho+n khi nhu+~ng chi'nh sa'ch pha't trie^?n kinh te^' hie^.n dda.i dda(.t na(.ng vai tro` cu?a ngoa.i thu+o+ng. Vie^~n tho^ng giu'p chu'ng ta bie^'t nhanh cho'ng, pho^'i kie^?m de^~ da`ng va` ddo^'i pho' ki.p tho+`i vo+'i nhu+~ng bie^'n ddo^.ng xa?y ra tre^n nhu+~ng thi. tru+o+`ng xa xo^i\.

Ve^` vai tro` cu?a vie^~n tho^ng trong vie^.c khai tha'c su+'c ma.nh kinh te^', theo Nguye^~n DDa(ng Tie^'n (1994:238) thi` vie^~n tho^ng la` mo^.t ddo`i ho?i dda^`u tie^n cu?a ca'c nha` dda^`u tu+ ngoa.i quo^'c, ki'ch thi'ch du li.ch o+? ta^`m vo'c lo+'n vo+'i tie^u chua^?n quo^'c te^', giu'p ha`ng ho'a va` nhu ye^'u pha^?m ddu+o+.c sa?n xua^'t va` pha^n pho^'i ho+.p ly' ho+n.

Cu~ng theo Nguye^~n DDa(ng Tie^'n (1994:239) vie^~n tho^ng giu'p pha't huy su+'c ma.nh kinh te^' cu?a nguo^`n lao ddo^.ng trong nu+o+'c trong vie^.c hua^'n luye^.n ca'c chuye^n vie^n ky~ thua^.t mo.i nga`nh nghe^` qua he^. tho^'ng vie^~n tho^ng. Vie^.c na`y co`n ddu+a dde^'n nhu+~ng lo+.i ddie^?m kha'c nhu+:

Vie^~n tho^ng co`n giu'p vie^.c truye^`n ba' ca'c kha'i nie^.m y khoa va` ve^. sinh co^ng co^.ng to+'i toa`n gio+'i toa`n vu`ng, gia?m thie^?u nhu+~ng ha^.u qua? cu?a su+. khan hie^'m ca'c chuye^n gia y te^' va` ca'c chi phi' cu?a ne^`n y te^' co^ng co^.ng (Nguye^~n DDa(ng Tie^'n, 1994:239).

Vie^~n tho^ng giu'p pha't huy ha.nh phu'c ngu+o+`i da^n tu+` su+'c ma.nh kinh te^'

Khai tha'c ddu+o+.c nhu+~ng tie^`m na(ng kinh te^' cu?a mo^.t quo^'c gia chi? la` bu+o+'c dda^`u trong vie^.c mu+u ca^`u ha.nh phu'c cho ngu+o+`i da^n. Trong bu+o+'c ke^' tie^'p, chu'ng ta thu+? ti`m hie^?u vai tro` cu?a vie^~n tho^ng trong vie^.c na^ng cao ha.nh phu'c cu?a ngu+o+`i da^n theo ca'c mu.c tie^u ne^u tre^n.

Tru+o+'c tie^n, khi ma.ng lu+o+'i vie^~n tho^ng ddu+o+.c mo+? ro^.ng trong qua^`n chu'ng thi` ngu+o+`i da^n ca?m tha^'y an toa`n ho+n trong cuo^.c so^'ng ha`ng nga`y, to^.i pha.m se~ ddu+o+.c tho^ng ba'o ki.p tho+`i va` nga(n cha^.n ddu'ng lu'c.

Pha't trie^?n he^. tho^'ng vie^~n tho^ng co`n giu'p gia?m thie^?u su+. kha'c bie^.t giu+~a no^ng tho^n va` tha`nh thi. cu~ng nhu+ o+? nhu+~ng ddi.a phu+o+ng kha'c nhau\. Vie^~n tho^ng giu'p con ngu+o+`i ga^`n nhau ho+n, ddo+`i so^'ng tinh tha^`n cu?a ca' nha^n ddu+o+.c o^?n ddi.nh ho+n va` tu+` ddo' ca?m gia'c la.c lo?ng bo+ vo+ cu?a con ngu+o+`i trong xa~ ho^.i ddu+o+.c gia?m thie^?u\. DDie^`u na`y cu~ng ddu'ng cho kho^'i da^n su+. cu?a quo^'c gia so^'ng o+? ha?i ngoa.i va` nhu+ the^' su+. ddo'ng go'p cu?a kho^'i ngu+o+`i nay trong co^ng cuo^.c canh ta^n quo^'c gia se~ de^~ da`ng ho+n.

Vie^~n tho^ng co`n giu'p su+. truye^`n ba' ca'c kha'i nie^.m ve^` tu+. do da^n chu? va` tra'ch nhie^.m co^ng da^n dde^'n mo.i ta^`ng lo+'p da^n chu'ng. Da^n chu'ng co' the^? tham gia va`o ca'c die^~n dda`n cu~ng nhu+ ddo`i ho?i ve^` quye^`n lo+.i cu?a mi`nh tre^n ca'c ma.ng lu+o+'i vie^~n tho^ng nhanh cho'ng de^~ da`ng. Da^n chu'ng cu~ng co' the^? kie^?m soa't nghie^m minh chi'nh xa'c su+. thi ha`nh ca'c chi'nh sa'ch cu?a co^ng quye^`n trong mo^.t he^. tho^'ng tho^ng tin mo+? ro^.ng qua ca'c ma.ng vie^~n tho^ng\. To'm ta('t la.i, vie^~n tho^ng co' the^? go'p pha^`n hu+~u hie^.u trong vie^.c pha't huy nha^n va` da^n quye^`n cu?a da^n su+. trong mo^.t quo^'c gia ha^`u mo.i ngu+o+`i dde^`u co' mo^.t cuo^.c so^'ng trong nha^n pha^?m.

Vie^~n tho^ng giu'p ca'c tho^ng ba'o ve^` nhu+~ng co+ ho^.i pha't trie^?n kha? na(ng ca' nha^n ddu+o+.c loan truye^`n ro^.ng ra~i va` ddu'ng lu'c dde^'n mo.i ta^`ng lo+'p da^n chu'ng o+? mo.i no+i\. DDie^`u na`y se~ giu'p vie^.c xu+? du.ng ca'c nguo^`n nha^n va^.t lu+.c hu+~u hie^.u ho+n va` su+. phung phi' ta`i na(ng, ma'y mo'c, va^.t lie^.u ddu+o+.c gia?m thie^?u\.

Vie^~n tho^ng giu'p cho mo.i ngu+o+`i co' co+ ho^.i ddo^`ng dde^`u bi`nh dda(~ng trong ca'c nga`nh nghe^` dde^? pha't huy kha? na(ng va` tie^'n tha^n. Nhu+ dda~ no'i tre^n, vie^~n tho^ng giu'p ngu+o+`i da^n vu+o+.t qua tro+? nga.i ddi.a ly' ha^`u tho?a ma~n nhu ca^`u ho.c ho?i va` pha't huy kha? na(ng cu?a mi`nh.

Tie^'n tri`nh pha't trie^?n kinh te^' la` mo^.t tie^'n tri`nh ddo^.ng, nhie^u khe^ va` dda^`y ba^'t tra('c. Nhu+~ng ngu+o+`i cha^'p chi'nh ca^`n nhu+~ng du+~ kie^.n tin tu+'c chi'nh xa'c ca^.p nha^.t tu+` trong va` ngoa`i nu+o+'c, cu~ng nhu+ nhu+~ng die^~n di.ch ddu'ng dda('n, ddu'ng tho+`i ddie^?m nha(`m thay ddo^?i uye^?n chuye^?n ca'c chi'nh sa'ch pha't trie^?n cho phu` ho+.p vo+'i ti`nh tra.ng kinh te^' luo^n thay ddo^?i ha^`u dda.t ca'c mu.c tie^u ne^u tre^n. Mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng hu+~u hie^.u co' the^? giu'p ra^'t nhie^`u trong va^'n dde^` na`y\.

Trong mo^.t quo^'c gia co' hi`nh the^? da`i va` ddo^ng da^n nhu+ Vie^.t Nam, mo^.t ma.ng lu+o+'i vie^~n tho^ng hu+~u hie^.u trong mo^.t he^. tho^'ng tho^ng tin mo+? ro^.ng se~ giu'p nhie^`u trong vie^.c theo do~i, cha^?n ddoa'n va` ddie^`u chi?nh ca'c tru.c tra(.c trong tie^'n tri`nh pha't trie^?n kinh te^' va` mu+u ca^`u ha.nh phu'c cho da^n su+.\.

5. Nhu+~ng Kho' Kha(n Tru+o+'c Ma('t

Vie^.c mo+? ro^.ng he^. tho^'ng tho^ng tin, trong ddo' vie^.c thie^'t la^.p mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng hu+~u hie^.u la` no`ng co^'t, ra^'t ca^`n trong vie^.c pha't trie^?n con ngu+o+`i va` pha't trie^?n kinh te^'\. Sau dda^y, chu'ng ta se~ ba`n ve^` nhu+~ng kho' kha(n trong vie^.c thie^'t la^.p mo^.t ne^`n vie^~n tho^ng hu+~u hie^.u\.

Ca'c mu.c ddi'ch co+ ba?n cu?a vie^.c mo+? ro^.ng vie^~n tho^ng la`:

Theo World Bank (1994), hie^.n nay ca'c quo^'c gia ddang pha't trie^?n chu+a co' kha? na(ng thie^'t ke^' he^. tho^'ng vie^~n tho^ng hu+~u hie^.u dde^? dda.t ca'c mu.c tie^u (i)-(iv). Rie^ng mu.c tie^u (v) thi` chu'ng ta tha^'y no' kho^ng hie^.n hu+~u ta.i mo^.t so^' ca'c quo^'c gia tre^n, nha^'t la` ca'c quo^'c gia co' the^? che^' ddo^.c ta`i chuye^n chi'nh.

Cu~ng theo World Bank (1994) thi` nhu ca^`u co+ ba?n trong vie^~n tho^ng la` ddie^.n thoa.i va^~n chu+a ddu+o+.c pha't trie^?n ddu'ng mu+'c. Ca'c ly' do ddu+o+.c ne^u ra la`:

Rie^ng ve^` nga`nh vie^~n tho^ng ta.i Vie^.t Nam, Nguye^~n DDa(ng Tie^'n (1994:238) co' the^m nhu+~ng nha^.n xe't ve^` ky~ thua^.t ca^`n lu+u ta^m sau dda^y:

Gia?i quye^'t ddu+o+.c ca'c va^'n na.n tru+o+'c ma('t tre^n, chu'ng ta se~ co' mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng co+ ba?n kha? du.ng trong nga('n ha.n\.

Trong nhu+~ng ca'ch gia?i quye^'t ca'c va^'n na.n tre^n ca^`n xem xe't la.i su+. pha't trie^?n cu?a nga`nh trong qua' khu+' va` pho?ng ddi.nh tu+o+ng lai cu?a nga`nh ve^` ca'c phu+o+ng die^.n cung, ca^`u, ca'c ky~ thua^.t tho^ng tin kha'c nhau va` ca'c u+u khuye^'t ddie^?m kinh te^' cu?a chu'ng dde^? tra'nh ca'c tai ha.i trong da`i ha.n. Su+. tha^~m ddi.nh na`y ca^`n ddu+o+.c thu+.c hie^.n sa^u ro^.ng dde^'n tu+`ng ddi.a phu+o+ng co' nhu+~ng dda(.c ddie^?m kinh te^' kha'c nhau4; cu~ng nhu+ dde^'n nhie^`u ta^`ng lo+'p da^n chu'ng vo+'i nhu+~ng nhu ca^`u vie^~n tho^ng kha'c nhau trong ddo+`i so^'ng ha`ng nga`y5\.

Ma.ng lu+o+'i vie^~n tho^ng cho du+~ kie^.n se~ a?nh hu+o+?ng quan tro.ng trong vie^.c pha't trie^?n kinh te^' o+? ta^`m mu+'c vi~ mo^ vi` vai tro` cu?a no' trong ca'c khu vu+.c ta`i cha'nh, ngoa.i thu+o+ng va` ky~ nghe^.\. Ma.ng lu+o+'i na`y ca^`n ddu+o+.c thie^'t la^.p tu+`ng pha^`n, tra~i da`i tu+` Ba('c chi' Nam va` co' kha? na(ng lie^n la.c vo+'i ca'c ma.ng lu+o+'i tre^n the^' gio+'i\.

Xin no'i the^m ve^` vie^.c xem nhe. ba?o tri` he^. tho^'ng vie^~n tho^ng, vo^'n lie^'ng vie^~n tho^ng quo^'c gia ddang co', vi` ddo' la` ddie^`u ca^`n su+. lu+u ta^m ca^'p tho+`i\. Ba?o tri` ye^'u ke'm la` ha^.u qua? cu?a:

Vie^.c ba?o tri` ye^'u ke'm ddu+a dde^'n gia?m su't so^' lu+o+.ng va` cha^'t lu+o+.ng ca'c di.ch vu. vie^~n tho^ng. Ngoa`i ra, no' co`n ga^y thie^.t ha.i cho ngu+o+`i xu+? du.ng, nha^'t la` nhu+~ng ngu+o+`i trong thu+o+ng ma~i va` ky~ nghe^.\. DDo^'i vo+'i nhu+~ng ngu+o+i` bi`nh thu+o+`ng, ho. se~ ma^'t nie^`m tin va`o nhu+~ng lo+.i i'ch cu?a vie^~n tho^ng va` co' khuynh hu+o+'ng ti`m nhu+~ng phu+o+ng tie^.n tho^ng tin lie^n la.c ke'm ti'nh kinh te^' kha'c.

Vie^.c ba?o tri` ye^'u ke'm co`n ga^y thie^.t ha.i cho ca'c co+ quan cung ca^'p di.ch vu. vie^~n tho^ng. Sau na`y, chi phi' cho su+. thay the^' ca'c pha^`n hu+ ho?ng se~ cao ho+n ca'c chi phi' ba?o tri` hie^.n ta.i\. Ngoa`i ra, ba?o tri` ye^'u ke'm la`m gia?m tho+`i gian hu+~u du.ng cu?a ca'c ma.ng vie^~n tho^ng.

Vu+o+.t qua ddu+o+.c nhu+~ng tro+? nga.i tru+o+'c ma('t tre^n, trong ddo' co' vai tro` kho^ng cho^'i ca?i cu?a chuye^n gia va` ky~ thua^.t gia, chu'ng ta thu+? nhi`n xa ho+n la` la`m the^' na`o dde^? co' the^? tie^'n dde^'n mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng mo+? ro^.ng hoa.t ddo^.ng hu+~u hie^.u dde^? chu toa`n vai tro` cu?a no' trong vie^.c pha't trie^?n con ngu+o+`i, pha't trie^?n xa~ ho^.i va` pha't trie^?n kinh te^' dda~ lu+o+.c ba`n trong nhu+~ng pha^`n tre^n\.

6. Mu.c Tie^u Da`i Ha.n: Mo^.t He^. Tho^'ng Vie^~n Tho^ng Hu+~u Hie^.u

Chu'ng ta dde^` ca^.p dde^'n mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng hu+~u hie^.u dde^? tho?a ma~n ca'c nhu ca^`u cu?a ne^`n kinh te^' ddang pha't trie^?n trong mo^.t tu+o+ng lai xa\. DDa^y la` mo^.t tha'ch thu+'c lo+'n.

Trong tu+o+ng lai xa, ma^.t ddo^. da^n so^' gia ta(ng. Ngoa`i ra, so^' di da^n ve^` ca'c thi. tra^'n ky~ nghe^. cu~ng nhie^`u ho+n trong tie^'n tri`nh ky~ nghe^. ho'a dde^? pha't trie^?n ne^n nhu ca^`u vie^~n tho^ng ca`ng ta(ng ta.i ca'c thi. tra^'n lo+'n. No^ng tho^n cu~ng ca^`n the^m ca'c phu+o+ng tie^.n vie^~n tho^ng dde^? gia?m mu+'c di da^n ve^` ddo^ thi.\.

DDe^? kinh te^' quo^'c gia ddu+o+.c pha't trie^?n la^u da`i, su+'c ca.nh tranh tre^n thu+o+ng tru+o+`ng quo^'c te^' pha?i ddu+o+.c cu?ng co^' va` pha't huy to^'i dda qua ca'c no^~ lu+.c cu?a ca'c nha` kinh doanh trong vie^.c gia ta(ng na(ng sua^'t, ha. gia' tha`nh ca'c sa?n pha^?m, ta(ng pha^?m cha^'t va` so^' lu+o+.ng ha`ng ho'a theo nhu ca^`u cu?a ngu+o+`i mua, ta^n tie^'n ho'a trong sa?n xua^'t. Trong nhu+~ng no^? lu+.c pha't trie^?n da`i ha.n na`y, vai tro` quan tro.ng cu?a vie^~n tho^ng luo^n hie^.n hu+~u (World Bank, 1994)\.

Chu'ng ta co' the^? no'i ra(`ng vie^~n tho^ng giu'p ne^`n kinh te^' pha't trie^?n va` khi ne^`n kinh te^' pha't trie^?n, nhu ca^`u vie^~n tho^ng ve^` pha^?m la^~n lu+o+.ng cu~ng gia ta(ng. Su+. lie^n he^. hai chie^`u giu+~a pha't trie^?n kinh te^' va` nhu ca^`u vie^~n tho^ng na`y ca^`n ddu+o+.c lu+u ta^m trong ca'c ke^' hoa.ch pha't trie^?n kinh te^' da`i ha.n cu?a mo^.t quo^'c gia\.

Chu'ng ta dda(.t na(.ng ti'nh hu+~u hie^.u cu?a he^. tho^'ng vie^~n tho^ng trong mo^.t tu+o+ng lai da`i\. Vie^.c xa^y du+.ng mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng tu+o+ng ddo^'i de^~, nhu+ng la`m cho no' hu+~u hie^.u trong la^u da`i thi` kho' ho+n vi` dda^y kho^ng pha?i la` mo^.t vie^.c ke^'t toa'n ddo+n gia?n thu chi trong vie^.c cung ca^'p di.ch vu. ha`ng nga`y trong khi ca'c ky~ thua^.t gia ca(.m cu.i su+?a chu+?a hay che^' ta.o ma'y mo'c, nhu+ng ddo`i ho?i nhie^`u ca?i ca'ch sa^u ro^.ng ho+n.

Hu+~u hie^.u co' nhie^`u nghi~a va` nghi~a na`o cu~ng ro^.ng ca?. Trong pha^`n na`y, chu'ng ta chu' ta^m va`o ti'nh hu+~u hie^.u cu?a he^. tho^'ng vie^~n tho^ng trong bo^'n pha.m tru` sau dda^y:

6.1 Hoa.t ddo^.ng hu+~u hie^.u

Mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng co' the^? hoa.t ddo^.ng hu+~u hie^.u khi no' du+o+.c thie^'t ke^' sao cho:

Su+. hoa.t ddo^.ng hu+~u hie^.u cu?a he^. tho^'ng vie^~n tho^ng thu+o+`ng ddu+o+.c dda'nh gia' qua ca'c tie^u chua^?n sau:

6.2 Sa?n xua^'t hu+~u hie^.u

Sa?n xua^'t hu+~u hie^.u ddu+o+.c kha?o sa't tre^n so^' lu+o+.ng cu?a ca'c phu+o+ng tie^.n sa?n xua^'t8 ddu+o+.c xu+? du.ng trong vie^.c cung ca^'p ca'c di.ch vu. vie^~n tho^ng. Ne^'u hai he^. tho^'ng vie^~n tho^ng co' cu`ng so^' lu+o+.ng ca'c phu+o+ng tie^.n sa?n xua^'t, nhu+ng mo^.t he^. tho^'ng co' the^? cung ca^'p nhie^`u di.ch vu. ho+n trong mo^.t tho+`i gian da`i thi` he^. tho^'ng ddo' sa?n xua^'t hu+~u hie^.u ho+n (Farrell, 1957).

Sa?n xua^'t hu+~u hie^.u la` ke^'t qua? cu?a ca'c hoa.t ddo^.ng hu+~u hie^.u (xem pha^`n 6.1) co^.ng vo+'i ca'c ye^'u to^' sau:

6.3 Hu+~u hie^.u ve^` kinh te^'

Mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng ddu+o+.c xem la` hu+~u hie^.u ho+n ve^` kinh te^' khi gia?m du+o+.c to^?ng so^' tie^`n phi' to^?n trong mo.i hoa.t ddo^.ng dde^? cung ca^'p cu`ng mo^.t so^' lu+o+.ng di.ch vu. ddo`i ho?i tre^n thi. tru+o+`ng\.

Mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng co' ky~ thua^.t hu+~u hie^.u va` hoa.t ddo^.ng hu+~u hie^.u (xem pha^`n 6.1 va` 6.2) nhu+ng va^~n kho^ng ddu+o+.c xem la` hu+~u hie^.u ve^` ma(.t kinh te^' ne^'u no' :

6.4 Pha^n pho^'i hu+~u hie^.u

Mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng ddu+o+.c pha^n pho^'i hu+~u hie^.u khi phi' to^?n bie^n te^' cu?a di.ch vu. vie^~n tho^ng ba(`ng gia' tri. bie^n te^' theo su+. dda'nh gia' cu?a xa~ ho^.i ve^` nhu+~ng di.ch vu. na`y\.

DDa^y la` mo^.t kha'i nie^.m kinh te^' chi? co' trong ly' thuye^'t. Trong thu+.c te^' thi` chu'ng ta kho' ti`m ddu+o+.c gia' tri. bie^n te^' cu?a di.ch vu. vie^~n tho^ng trong xa~ ho^.i vi`:

Tuy nhie^n, vie^.c pha^n pho^'i di.ch vu. vie^~n tho^ng thu+o+`ng la` mo^'i quan ta^m ha`ng dda^`u cu?a chi'nh quye^`n vi` ca'c ly' do xa~ ho^.i nhu+ co^ng ba(`ng, tra'ch vu. cung ca^'p di.ch vu. cho ca' nha^n hay ca'c co+ quan ca^`n phu+o+ng tie^.n vie^~n tho^ng dde^? sinh hoa.t trong xa~ ho^.i nhu+ ngu+o+`i gia` ye^'u, bi.nh vie^.n\.

Khi mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng va` ddu+o+`ng da^y dde^'n ngu+o+`i xu+? du.ng dda~ ddu+o+.c thie^'t la^.p, phi' to^?n bie^n te^' cu?a mo^.t di.ch vu. vie^~n tho^ng thu+o+`ng ra^'t tha^'p. Ngoa`i ra, khi mo^.t ddu+o+`ng da^y mo+'i ddu+o+.c thie^'t la^.p thi` gia' tri. cu?a ma.ng lu+o+'i vie^~n tho^ng ddo^'i vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i ddang xu+? du.ng no' cu~ng ta(ng vi` ho. co' the^? lie^n la.c ddu+o+.c nhie^`u ngu+o+`i ho+n. Vi` nhu+~ng ly' do na`y, tru+o+`ng ho+.p thu+o+`ng tha^'y la` chi'nh phu? hay quan ta^m giu'p ddo+~ cho da^n9, nha^'t la` ngu+o+`i nghe`o10 dde^? ho. co' phu+o+ng tie^.n vie^~n tho^ng, qua vie^.c kie^?m soa't gia' ca?\.

Tuy nhie^n, co' tru+o+`ng ho+.p vie^.c kie^?m soa't gia' ca? ddi.nh bo+~i ca'c co^ng ty vie^~n tho^ng tu+ hay quo^'c doanh co' the^? kho^ng la` mo^.t chi'nh sa'ch to^'t nha^'t dde^? dda.t dde^'n ca'c mu.c tie^u xa~ ho^.i dde^` ra lu'c dda^`u vi` pha^?m lu+o+.ng va` so^' lu+o+.ng di.ch vu. vie^~n tho^ng ddu+o+.c cung u+'ng bo+~i ca'c co^ng ty vie^~n tho^ng quo^'c doanh va` tu+ nha^n pha?i gia?m ddi vi` gio+'i ha.n ta`i cha'nh; ddie^`u na`y co' nghi~a la` ngu+o+`i da^n, gia`u cu~ng nhu+ nghe`o, ca`ng thie^'u co+ ho^.i co' phu+o+ng tie^.n vie^~n tho^ng ho+n nu+~a\.

World Bank (1994) co' du+~ kie^.n chu+'ng minh tru+o+`ng ho+.p na`y dda~ xa?y ra ta.i ca'c xu+' DDo^ng A^u\. The^m mo^.t ke^'t qua?

ca^`n lu+u y' la` dda so^' nhu+~ng ngu+o+`i hu+o+?ng co^ng i'ch cu?a chi'nh sa'ch na`y thuo^.c tha`nh pha^`n kha' gia? trong xa~ ho^.i\.

Ca'ch thu+'c giu'p ddo+~ cu~ng quan tro.ng. Trong qua' khu+', ta.i Brazil, chi'nh phu? quy ddi.nh tie^`n tra? cho mo^~i la^`n du`ng ddie^.n thoa.i tha^'p dde^? giu'p ngu+o+`i nghe`o nhu+ng cuo^'i cu`ng ngu+o+`i nghe`o chi? ddu+o+.c hu+o+?ng chu't ddi?nh tho^i trong khi ngu+o+`i kha' gia? hu+o+?ng nhie^`u ho+n vi` chi'nh phu? que^n ha. gia' tie^`n ma('c da^y ddie^.n thoa.i xuo^'ng mu+'c ma` dda so^' ngu+o+`i nghe`o co' the^? tra? ddu+o+.c\.

DDie^`u dda'ng lu+u ta^m ve^` phu+o+ng die^.n thua^`n tu'y kinh te^' cu?a chi'nh sa'ch giu'p ddo+~ mo^.t giai ta^`ng da^n chu'ng trong xa~ ho^.i11 hay ta.i mo^.t ddi.a phu+o+ng dda(.c bie^.t cu?a quo^'c gia (thi' du. no^ng tho^n12) dde^`u ddu+a dde^'n vie^.c gia?m su't su+. hu+~u hie^.u trong vie^.c pha^n pho^'i di.ch vu. vie^~n tho^ng va` co' the^? la`m ta(ng mu+'c ca^`u qua' kha? na(ng cung ca^'p cu?a he^. tho^'ng vie^~n tho^ng hie^.n hu+~u\. DDo^i lu'c nhu+~ng nhu ca^`u na`y chi? la` nhu ca^`u gia? ta.o do gia' ca? sai le^.ch ta.o ra nhu+ng he^. tho^'ng vie^~n tho^ng pha?i tho?a ma~n. Chi'nh phu? pha?i the^m pha^`n to^'n ke'm trong vie^.c mo+? ro^.ng ma.ng lu+o+'i vie^~n tho^ng (ne^'u he^. tho^'ng vie^~n tho^ng thuo^.c quo^'c doanh) hay the^m ca'c nga^n sa'ch ta`i tro+. dde^'n ca'c co^ng ty vie^~n tho^ng tu+ nha^n ha^`u tho?a ma~n nhu ca^`u gia? ta.o na`y\. Hie^.n tu+o+.ng na`y co' the^? la`m te^. the^m na.n thie^'u hu.t nga^n sa'ch quo^'c gia va` sau ddo' la` gia ta(ng la.m pha't; ddie^`u na`y co' the^? la`m cho cuo^.c so^'ng dda.i dda so^' da^n chu'ng, ngu+o+`i ddu+o+.c giu'p hay kho^ng ddu+o+.c giu'p phu+o+ng tie^.n vie^~n tho^ng, the^m kho' kha(n ho+n lu'c tru+o+'c.

Vi` nhu+~ng ly' do ne^u tre^n, ne^'u muo^'n giu'p ddo+~ mo^.t giai ta^`ng xa~ ho^.i hay ddi.a phu+o+ng na`o chi'nh phu? ca^`n ddie^`u tra tinh te^' nhu ca^`u vie^~n tho^ng cu?a giai ta^`ng ddo', nha('m mu.c tie^u chi'nh xa'c va` tha^.n tro.ng trong chi phi' dde^? tra'nh nhu+~ng su+. hu.t ha^~ng hay ca'c pha?n u+'ng ngu+o+.c ne^u tre^n.

Nguye^n nha^n sa^u xa cu?a su+. ke'm hu+~u hie^.u

O+? ddoa.n tre^n, chu'ng ta dda~ tha?o lua^.n ve^` ca'c ye^'u to^'' ca^`n thie^'t cho mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng hu+~u hie^.u va` ca'c trie^.u chu+'ng khi he^. tho^'ng vie^~n tho^ng thie^'u ca'c ye^'u to^' tre^n. Trong pha^`n na`y, chu'ng ta se~ ba`n ve^` ca'c nguye^n nha^n sa^u xa cu?a su+. ke'm hu+~u hie^.u cu?a ca'c he^. tho^'ng vie^~n tho^ng trong qua' khu+'\.

Ca'c nguye^n nha^n chi'nh thu+o+`ng dde^'n tu+` thu+o+.ng ta^`ng kie^'n tru'c cu?a ne^`n kinh te^' nhu+:

Ca'c ye^'u to^' thua^.n lo+.i dde^? thay ddo^?i

Nga`y nay, su+. tie^'n trie^?n ky~ thua^.t trong nga`nh vie^~n tho^ng la`m ta(ng the^m ti'nh ca.nh tranh trong vie^.c cung ca^'p ca'c di.ch vu. vie^~n tho^ng thi' du. nhu+ su+. ca.nh tranh giu+~a ca'c ma.ng lu+o+'i ddie^.n thoa.i lu+u ddo^.ng, tho^ng tin qua he^. tho^'ng ve^. tinh, he^. tho^'ng vi ba va` he^. tho^'ng da^y ca'p. Trong chie^`u hu+o+'ng na`y, ca'c he^. tho^'ng vie^~n tho^ng pha?i thay ddo^?i dde^? ca.nh tranh.

Khuynh hu+o+'ng da^n chu? ho'a, dda nguye^n ho'a va` pha^n quye^`n ho'a ta.i dda so^' quo^'c gia ddu+a dde^'n su+. tham kha?o sa^u ro^.ng y' kie^'n da^n chu'ng va` su+. tham gia cu?a da^n chu'ng trong ca'c quye^'t ddi.nh ddie^`u ha`nh he^. tho^'ng vie^~n tho^ng. Nhu+~ng khuynh hu+o+'ng na`y ddu+a dde^'n vie^.c gio+'i ha.n vai tro` cu?a chi'nh quye^`n trong nhu+~ng vie^.c sau:

Ngoa`i ra, tu+ nha^n ho'a ca'c he^. tho^'ng vie^~n tho^ng quo^'c doanh va` cho phe'p ca'c co^ng ty tu+ doanh tham gia va` ca.nh tranh la` nhu+~ng bie^.n pha'p ti'ch cu+.c dde^? co' mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng mo+? ro^.ng va` hu+~u hie^.u vi` ca'c ly' do sau:

giu'p ngu+o+`i xu+? du.ng co' su+. lu+.a cho.n trong ca'c di.ch vu. vie^~n tho^ng

Trong vie^.c tu+ nha^n ho'a va` mo+? ro^.ng ca.nh tranh, ca^`n tra'nh su+. ca.nh tranh ba^'t chi'nh cu?a ca'c co^ng ty lo+'n vo^'n co' ddo^.c quye^`n lu'c tru+o+'c nhu+ vie^.c di`m gia', va` ca^`n giu'p ca'c co^ng ty mo+'i trong vie^.c va`o ca'c ma.ng lu+o+'i vie^~n tho^ng co' sa(~n.

Theo tu+o+`ng tri`nh cu?a World Bank (1994) chi'nh sa'ch tu+ nha^n ho'a trong vie^.c cung ca^'p ca'c di.ch vu. ddie^.n thoa.i lu+u ddo^.ng ta.i ca'c nu+o+'c ddang pha't trie^?n co' ke^'t qua? ra^'t kha? quan, thi' du. nhu+ ma.ng lu+o+'i ddie^.n thoa.i lu+u ddo^.ng ta.i Venezuela ta(ng 37 % trong hai na(m dda^`u tie^n, Chile ta(ng 25 %, Argentina ta(ng 13 % va` Mexico 12 % trong na(m dda^`u tie^n. Ngoa`i ra, ngu+o+`i xu+? du.ng cu~ng co' lo+.i, thi' du. nhu+ ta.i Sri Lanka co' bo^'n co^ng ty cung ca^'p di.ch vu. ddie^.n thoa.i lu+u ddo^.ng va` ngu+o+`i xu+? du.ng chi? tra? 100 US$ dde^? ddu+o+.c phe'p va`o ma.ng lu+o+'i (connection fee) va` 16 xu/phu't khi go.i; trong khi ddo' thi` ta.i El Savador gia' tu+o+ng u+'ng la` 1000 US$ va` 35 xu/phu't vi` nu+o+'c na`y chi? co' mo^.t co^ng ty ddie^.n thoa.i lu+u ddo^.ng\.

Ne^'u chu+a tu+ nha^n ho'a hoa`n toa`n ddu+o+.c, chi'nh phu? co' the^?

7. Ke^'t Lua^.n

Trong ca'c pha^`n tre^n, chu'ng ta dda~ ba`n ve^` vai tro` cu?a vie^~n tho^ng trong vie^.c pha't huy vie^~n kie^'n con ngu+o+`i, ye^'u to^' quan tro.ng trong ca'c ke^' hoa.ch pha't trie^?n kinh te^' xa~ ho^.i\. Ne^'u xem nhu+~ng tha^'t ba.i trong qua' khu+' cu?a he^. tho^'ng tho^ng tin ha.n che^' o+? ca'c nu+o+'c DDo^ng A^u, Trung Hoa va` Lie^n Bang So^ Vie^'t la` ddie^`u ca^`n tra'nh trong vie^.c qua?n tri. con ngu+o+`i, con ddu+o+`ng duy nha^'t co`n la.i la` pha?i mo+? ro^.ng he^. tho^'ng tho^ng tin va` ro+`i xa ca'c chi'nh sa'ch ha.n che^' tho^ng tin dde^? pha't huy vie^~n kie^'n con ngu+o+`i\. Pha't trie^?n nga`nh vie^~n tho^ng giu'p nhie^`u trong vie^.c thu+.c hie^.n mu.c tie^u quan tro.ng na`y\.

Vo+'i vie^~n kie^'n ddu+o+.c pha't huy ddu'ng mu+'c, ngu+o+`i da^n se~ bie^'t dda^u la` nhu+~ng tie^`m na(ng va` su+'c ma.nh kinh te^' cu?a chi'nh mi`nh va` cu?a mo^i tru+o+`ng mi`nh sinh so^'ng, cu~ng nhu+ nhu+~ng su+'c ma.nh kinh te^' cu?a xa~ ho^.i, cu?a quo^'c gia\. Vie^~n tho^ng se~ giu'p da^n su+. trong mo^.t quo^'c gia khai tha'c ca'c tie^`m na(ng va` su+'c ma.nh kinh te^' cu~ng nhu+ chuye^?n bie^'n chu'ng tha`nh ca'c ye^'u to^' ca^`n thie^'t cho mo^.t ddo+`i so^'ng ha.nh phu'c cu?a ngu+o+`i da^n trong tie^'n tri`nh pha't trie^?n kinh te^'\.

Tuy nhie^n, dde^? pha't trie^?n nga`nh vie^~n tho^ng ha^`u phu.c vu. ca'c mu.c tie^u nha^n sinh tre^n, chu'ng ta pha?i vu+o+.t qua ca'c kho' kha(n ky~ thua^.t tru+o+'c ma('t, cu~ng nhu+ muo^'n co' nhu+~ng he^. tho^'ng vie^~n tho^ng hu+~u hie^.u phu.c vu. ca'c nhu ca^`u cu?a mo^.t ne^`n kinh te^' ddang pha't trie^?n trong da`i ha.n, chu'ng ta pha?i co' nhu+~ng ca?i to^? kinh te^' quan tro.ng, trong ddo' ddie^`u co+ ba?n nha^'t la` su+. thay ddo^?i ca'i nhi`n xa ve^` vai tro` cu?a chi'nh phu? va` co^ng ty tu+ trong vie^.c cung ca^'p di.ch vu. vie^~n tho^ng theo ca'c khuynh hu+o+'ng qua?n tri. kinh doanh mo+'i, theo chie^`u hu+o+'ng dda nguye^n ho'a ca'c di.ch vu. vie^~n tho^ng va` nha^'t la` khuynh hu+o+'ng tu+ nha^n ho'a nga`nh vie^~n tho^ng.

Vo+'i tha`nh pha^`n chuye^n gia vie^~n tho^ng ddo^ng dda?o trong va` ngoa`i nu+o+'c, vie^.c xa^y du+.ng ca'c he^. tho^'ng vie^~n tho^ng hu+~u hie^.u kho^ng ngoa`i ta^`m tay vo+'i cu?a Vie^.t Nam khi nhu+~ng ca'i nhi`n sai la.c tu+` ca(n ba?n ve^` ca'c chi'nh sa'ch qua?n tri. con ngu+o+`i, ve^` ca'c ye^'u to^' ca^`n thie^'t cho ha.nh phu'c da^n chu'ng va` vai tro` nha` nu+o+'c trong ca'c sinh hoa.t kinh te^' cu?a quo^'c gia ddu+o+.c thay ddo^?i\. Mong la('m thay!

GHI CHU'

  1. Sai la^`m vi` nha` ca^`m quye^`n nghi~ ra(`ng tin tu+'c khi dda~ dde^'n da^n su+. thi` kho' bi. tie^u die^.t, kho' nga(n ca?n no' lan ro^.ng va` nhu+~ng ngu+o+`i cha^'p chi'nh kho' a'p da(.t ca'i ma` ho. go.i la` y' chi' ta^.p the^? le^n toa`n da^n. DDu+o+`ng lo^'i duy y chi', dde^` cao y' chi' ta^.p the^? thay vi` nuo^i du+o+~ng va` ta^.n du.ng vie^~n kie^'n ca' nha^n trong su+. ke^'t ho+.p da^n su+. dda~ tha^'t ba.i ta.i DDo^ng A^u, Nga va` Trung Quo^'c sau nhu+~ng cuo^.c ca'ch ma.ng dda^~m ma'u nha(`m mu.c ddi'ch bie^'n ca'c ca' nha^n trong xa~ ho^.i tha`nh mo^.t kho^'i ddo^`ng nha^'t. Nga`y nay, su+. to^`n ta.i cu?a ddu+o+`ng lo^'i na`y ta.i nhu+~ng nu+o+'c co' mo^.t the^? che^' chuye^n chi'nh ddo^.c ta`i chi? co`n co' the^? ddu+o+.c gia?i thi'ch nhu+ la` mo^.t hi`nh thu+'c giai ca^'p cai tri. mu+u ca^`u lo+.i i'ch kinh te^' dde^'n tu+` ca'c tin " bi' ma^.t " va` ddo^`ng tho+`i cu?ng co^' quye^`n bi'nh cu?a giai ca^'p mi`nh ma` tho^i\. Xin xem the^m Chu (1977)
  2. Thi' du. nhu+ da^n su+. Trung Hoa ddo+`i Ta^`n Thu?y Hoa`ng
  3. So vo+'i ca^u cha^m ngo^n " Co' thu+.c mo+'i vu+.c ddu+o+. dda.o ", nhu+ng ne^'u bie^'n ca^u cha^m ngo^n tha`nh ca^u ho?i : co' a(n ro^`i, la`m sao co' dda.o ? thi` dda^y kho^ng pha?i la` mo^.t ca^u ho?i co' ca^u tra? lo+`i de^~ da`ng.
  4. Ca'c ddi.a phu+o+ng ddu+o+.c xem la` cu+' ddie^?m kinh te^' cu?a quo^'c gia ca^`n nhie^`u di.ch vu. vie^~n tho^ng ho+n; nha^'t la` ve^` ddie^.n thu+ (fax) va` ca'c ma.ng vie^~n tho^ng da`nh cho du+~ kie^.n.
  5. Ta`i nguye^n nha^n lu+.c du`ng trong vie^.c thie^'t ke^' he^. tho^'ng ma.ng vie^~n tho^ng cho du+~ kie^.n o+? mo^.t ddi.a phu+o+ng no+i ngu+o+`i da^n kho^ng ca^`n di.ch vu. na`y ma` chi? ca^`n ddie^.n thoa.i lu+u ddo^.ng dde^? lie^n la.c vo+'i nhau trong khu vu+.c mi`nh o+? la` mo^.t su+. phung phi' ne^n tra'nh tru+` phi quo^'c gia dda~ qua' thi.nh vu+o+.ng.
  6. Ca'c quo^'c gia cho vie^.n tro+. cu~ng co' tra'ch nhie^.m pha^`n na`o khi e'p buo^.c ca'c quo^'c gia nha^.n vie^.n tro+. pha?i thay the^' va` du`ng ma'y mo'c ky~ thua^.t cu?a quo^'c gia cho thay vi` giu'p ba?o tri` thi'ch dda'ng he^. tho^'ng hie^.n co' ta.i ca'c quo^'c gia nha^.n vie^.n tro+.\.
  7. Trong di.ch vu. ddie^.n thoa.i, ti? so^' nhu+~ng la^`n go.i hoa`n ta^'t tre^n to^?ng so^' la^`n go.i thu+o+`ng ddu+o+.c du`ng dde^? xa'c ddi.nh su+. tin ca^.y cu?a ngu+o+`i xu+? du.ng. Ta.i ca'c nu+o+'c ta^n tie^'n ti? so^' na`y le^n dde^'n 99%, ta.i ca'c nu+o+'c co' lo+.i tu+'c dda^`u ngu+o+`i trung bi`nh ti? so^' na`y va`o khoa?ng 70% va` ta.i va`i nu+o+'c cha^.m tie^'n ti? so^' na`y co' the^? xuo^'ng tha^'p ho+n 50%. Cu~ng ca^`n lu+u y' la` mo^.t he^. tho^'ng vie^~n tho^ng lo+'n co' the^? co' ti? so^' tha^'p vi` hoa.t ddo^.ng kho^ng hu+~u hie^.u (World Bank, 1994)
  8. Thu+o+`ng la` lao ddo^.ng, ma'y mo'c, nguye^n lie^.u, va` nhie^n lie^.u\.
  9. tru+` ca'c chi'nh quye^`n ddo^.c ta`i
  10. Vi` ho. thu+o+`ng la` nhu+~ng ngu+o+`i i't co' ca'c phu+o+ng tie^.n tho^ng tin hay di chuye^?n ra ngoa`i khu vu+.c sinh so^'ng thu+o+`ng nha^.t. Cu~ng vi` nghe`o, ho. i't co' co+ ho^.i dde^? tie^'n tha^n, pha't trie^?n kha? na(ng hay ca'c co+ ho^.i gia'o du.c trong xa~ ho^.i
  11. Thi' du. nhu+ nhu+~ng ngu+o+`i gia` ye^'u so^'ng le~ loi
  12. DDe^? gia?m su+. kha'c bie^.t giu+~a no^ng tho^n va` tha`nh thi. trong cuo^.c so^'ng tinh tha^`n va` gia?m ma^.t ddo^. da^n chu'ng ta.i ca'c ddo^ thi.
  13. Ca'c phu+o+ng ca'ch na`y co' lo+.i nhu+ng kho^ng nhie^`u la('m vi` co^ng ty tu+ kho^ng ddu+o+.c phe'p la`m chu? ca'c co+ so+? na`y ne^n co' the^? lo+ la` vie^.c ba?o tri` va` mo+? ro^.ng.

Ta`i Lie^.u Tham Kha?o

Chu, G. (1977): Radical Change through Communication in Mao\'s China; University of Hawaii Press, Honolulu\.

Farrell, M.J. (1957): "The Measurement of Productive Efficiency"; Journal of the Royal Statistical Society - Series A, Vol.120, Part 3, pp.253-81.

Information Week (1994): "Information technology raising global output"; Issue 19 September 1994; p.74\. International Telecommunication Union (ITU) (1983): Telecommunications for Development; ITU, Geneva\.

Krueger, A\.O\. (1980): "Trade policy as an input to development"; American Economic Review, pp.288-92.

Lerner, D. (1976): "Technology, communication and change" trong D.Lerner and W.Schramm (eds), Communication and Change: The Past Ten Years and the Next ; University of Hawaii Press, Honolulu\.

Maitland, D. (1984): The Missing Link: Report of the Independent Commission for World-Wide Telecommunications Development; ITU, Geneva\.

Maslow, A\.H. (1954): Motivation and Personality ; Harper and Row, New York.

Nguye^~n DDang Tie^'n (1994): "Phu+o+ng hu+o+'ng cho vie^~n tho^ng Vie^.t Nam" trong Canh Ta^n Vie^.t Nam: Thu+.c Tra.ng va` Phu+o+'ng Gia?i Quye^'t; Ky? Ye^'u DDa.i Ho^.i Chuye^n Gia Vie^.t Nam, 6-9 tha'ng 8 na(m 1993; Washington.

Vietnam News Digest (1994a): "Vietnam: telephone ownership is up"; May Issue, pp.75-76

Vietnam News Digest (1994b): "Rules of the game"; August Issue, p.35 va` "Vietnam will ban foreign satellite broadcasts"; August Issue, p.130

World Bank (1994): World Development Report 1994; World Bank, Washington.